Гродзеншчына – непаўторны куток беларускай зямлі з багатай гісторыяй. Кожны горад, кожная вёсачка тут дыхае таемнай спадчынай мінулага, якую нашы сучаснікі могуць вывучаць і даследаваць не толькі па папяровых гістарычных звестках, але і па фотаздымках.

У Год гістарычнай памяці ў Беларусі стартаваў сумесны гісторыка-культурны праект “Бацькаўшчына” Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь і лаўрэата прэміі Прэзідэнта “За духоўнае адраджэнне” Уладзіміра Ліхадзедава. Пачатак праекту надало выданне аднайменнага календара, у якім прадстаўлены старадаўнія паштоўкі і фотаздымкі канца XIX – пачатку XX стагоддзяў з асабістай калекцыі аўтара.

“Гродзенская праўда” падтрымала праект і, пачынаючы з гэтага нумара газеты, адкрывае цыкл фотапублікацый, прысвечаных гістарычнай спадчыне гарадоў, гарадскіх пасёлкаў і вёсак Гродзеншчыны.

Дарэчы, калекцыя Уладзіміра Ліхадзедава налічвае каля 50 тысяч экзэмпляраў. Многія ўнікальныя паштоўкі і фотаздымкі ўвайшлі ў кнігі-фотаальбомы аўтара, сярод якіх ёсць выданні, прысвечаныя гісторыі Гродна, Навагрудка, Ліды, Свіслачы, Слоніма, Смаргоні, Ашмян. У гэтым годзе плануецца, што пры падтрымцы Гродзенскага аблвыканкама ўбачаць свет яшчэ тры фотаальбомы пра Ваўкавыскі, Іўеўскі і Карэлічскі раёны.

Праект, безумоўна, унікальны і ставіць вельмі важную і актуальную задачу – вывучэнне, захаванне і папулярызацыю гістарычнай спадчыны беларускага народа. Акрамя таго, ён будзе складаць аснову XXIX Мінскай міжнароднай кніжнай выставы-ярмаркі, якая пройдзе 23-27 сакавіка.

Стары замак у Гродне з'яўляецца ўнікальным помнікам архітэктуры і археалогіі, адзіным захаваным каралеўскім замкам на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Сёння архітэктурная жамчужына перажывае змены: маштабная рэканструкцыя пачалася ў 2017 годзе і ажыццяўляецца ў некалькі этапаў. Будаўнічыя работы першай чаргі завершаны. Яна ўключала будаўніцтва мернай хаты, камяніцы, узвядзенне ўязной і сярэдняй веж з боку Нёмана, аднаўленне прыгоннай сцяны з галерэямі, пракладку неабходных камунікацый. Летась былая рэзідэнцыя караля Стэфана Баторыя, прадстаўляючыся ў абноўленым абліччы, расчыніла свае дзверы для першых наведвальнікаў.

Мірскі замак з'яўляецца выдатным прыкладам абарончага дойлідства XVI-XVII стагоддзяў. Спалучэнне готыкі, барока і рэнесансу зрабіла яго ўнікальным збудаваннем у Еўропе. Каб захаваць архітэктурную жамчужыну, за кошт сродкаў рэспубліканскага бюджэту тут пачаліся рэстаўрацыйныя работы. У 2010 годзе пасля іх завяршэння адбылося ўрачыстае адкрыццё замкавага комплексу "Мір". Акрамя непасрэдна непрыступнай цытадэлі ён уключае царкву-пахавальню князёў Святаполк-Мірскіх, англійскі пейзажны парк з сажалкай, земляныя валы з бастыёнамі і шэраг іншых аб'ектаў. Унікальны помнік нацыянальнай культуры Беларусі ўключаны ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЭСКА.

Свята-Барыса-Глебская Каложская царква – унікальны ўзор старажытнага праваслаўнага дойлідства, збудаваны майстрамі гродзенскай архітэктурнай школы, які ўключаны ў папярэдні спіс аб'ектаў Сусветнай спадчыны ЮНЭСКА. Царква на стромкім беразе Нёмана была ўзведзена ў XII стагоддзі. У сярэдзіне ХІХ стагоддзя яна моцна пацярпела ад апоўзня, страціўшы Паўднёвую каменную сцяну, якая ў выніку была заменена на драўляную. Храм працягваў жыць, нягледзячы на мноства іншых выпрабаванняў, у тым ліку прыродных. У апошнія гады дзякуючы падтрымцы дзяржавы былі праведзены маштабныя работы па яго абнаўленні, у тым ліку капітальны рамонт драўлянай сцяны. Сёння Каложская царква – візітная картка горада, адзін з самых наведвальных аб'ектаў. Пры гэтым Каложа хоць і гістарычны аб'ект, але не музей, а дзеючы храм, дзе праходзяць службы.

Свята-Успенскі стаўрапігіяльны мужчынскі манастыр – адзін з галоўных цэнтраў беларускага праваслаўя і адзін з самых маштабных архітэктурных ансамбляў XVII-XVIII стагоддзяў на тэрыторыі краіны. Праваслаўны манастыр узнік там, дзе, паводле падання, 20 мая 1470 года была яўлена Жыровіцкая ікона Божай Маці. Тады быў узведзены драўляны храм, які пазней згарэў. У XVI стагоддзі на яго месцы была пабудавана новая каменная царква ў гонар Найсвяцейшай Багародзіцы. Пры гэтым у храме быў створаны праваслаўны мужчынскі манастыр. У 1629 годзе ў Жыровіцкім манастыры пачалося будаўніцтва велічнага Успенскага сабора. У 2020 годзе Беларусь адзначыла 550-годдзе здабыцця цудатворнай Жыровіцкай іконы Божай Маці і 500-годдзе з дня заснавання Свята-Успенскага Жыровіцкага стаўрапігіяльнага мужчынскага манастыра. Да святкавання юбілею тут былі праведзены работы па рэканструкцыі, якія працягваюцца. Рэканструкцыя і рэстаўрацыя святыні рэалізуюцца ў рамках Дзяржаўнай праграмы.

Рух па першай пракладзенай па беларускай зямлі лініі Гродна-Парэчча Пецярбурга-Варшаўскай чыгункі адкрылі ў снежні 1862 года. На станцыі "Гродна" быў узведзены драўляны будынак вакзала. У 1868 годзе яго змяніла капітальная пабудова, якая была больш падобна на палац альбо ратушу. Яна стала сапраўдным упрыгожваннем і візітнай карткай горада. Па сваёй архітэктуры новы будынак вакзала быў яркім прыкладам эклектыкі. У канцы XIX стагоддзя зацвердзілі праект пашырэння пасажырскага будынка станцыі "Гродна". Падчас баёў за вызваленне горада ад фашыстаў вакзал быў разбураны, аднак у першыя пасляваенныя гады цалкам адноўлены.У 1956 годзе кінарэжысёр Леў Голуб здымаў тут фільм "Міколка-паравоз". У 1986 годзе быў пабудаваны новы сучасны вакзальны комплекс. У 2011–2013 гадах выканана поўнамаштабная яго рэканструкцыя.

Лідскі замак – унікальны помнік абарончага дойлідства XIV стагоддзя. Будаўніцтва яго пачаў ў 1323 годзе вялікі князь Вялікага Княства Літоўскага Гедымін. Атрымаўся замак тыпу кастэль з бутавага каменя і цэглы ў форме няправільнага чатырохвугольніка: паўночная сцяна даўжэй астатніх, бо менавіта адсюль чакалі нападу крыжакоў. Замак размясціўся на насыпным пяшчаным пагорку, акружаным балоцістымі берагамі рэк Лідзея і Каменка і ровам. За сваю гісторыю замак вытрымаў мноства бітваў і аблог. У XVIII стагоддзі ён страціў сваё стратэгічнае значэнне і пачаў паступова разбурацца. У мінулым стагоддзі замак закансервавалі. У 2010 годзе гістарычны аб'ект трапіў у спіс інвестыцыйных праграм "Культура Беларусі" і "Замкі Беларусі", дзякуючы якім пачаліся рэстаўрацыйныя работы. У пазамінулым годзе завяршылі чацвёртую іх чаргу – вежу Гедыміна, дапоўніўшы яе трыма ярусамі і размясціўшы там экспазіцыю, прысвечаную гісторыі замка.

Пажарная каланча – помнік архітэктуры пачатку XX стагоддзя. У 1885 годзе страшны пажар знішчыў палову дамоў Гродна. Каб пазбегнуць у будучыні падобнай сітуацыі, у 1902 годзе на ахвяраванні мясцовых жыхароў у горадзе была пабудавана пажарная каланча. У наш час помнік прайшоў праз сур'ёзную рэканструкцыю, пасля якой частка памяшканняў стала музеем пажарнай і аварыйна-выратавальнай службаў. Тут нямала цікавых экспанатаў, якія расказваюць пра самыя вялікія пажары, што адбываліся ў Гродна, а таксама пра барацьбу з імі. Наверх каланчы вядуць 120 ступеняў. Пасля рэканструкцыі на назіральнай пляцоўцы была ўстаноўлена скульптура дазорнага пажарніка, а на даху – флюгер з эмблемай пажарнай службы.

Сынкавіцкая Міхайлаўская царква-крэпасць у вёсцы Сынкавічы Зэльвенскага раёна – адзін з самых ранніх гатычных праваслаўных храмаў Беларусі.

Дакладны час будаўніцтва царквы невядомы, але агульныя гатычныя канструкцыі дазволілі даследчыкам лічыць, што храм пабудаваны ў канцы XV – пачатку XVI стагоддзя. Аднак падчас рэстаўрацыі былі выяўлены сведчанні больш ранняй гісторыі храма. Па адной з легенд Сынкавіцкую царкву заснаваў вялікі князь Вітаўт у падзяку за тое, што мясцовыя жыхары дапамаглі схавацца яму ад пагоні Ягайлы. Мяркуецца таксама, что храм пабудаваў вялікі гетман ВКЛ Канстанцін Астрожскі.

У 1891 годзе побач з храмам пабудавалі двух'ярусную чатырохгранную званіцу. Царква таксама славіцца незвычайным гучаннем званоў, якім няма роўных у Беларусі, і акустыкай. Адной з галоўных каштоўнасцей царквы з'яўляецца ікона Божай Маці "Усецарыца", напісаная яшчэ ў XVII стагоддзі.

Палац Друцкіх-Любецкіх у Шчучыне быў пабудаваны ў канцы XIX стагоддзя. Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны ў палацы размяшчаліся розныя адміністрацыйныя ўстановы. Потым – воінская частка. Пасля яе расфарміравання палац паступова прыходзіў у заняпад. Доўгі час ішла работа над стварэннем праекта рэканструкцыі помніка архітэктуры. Цяпер адноўлены палац з'яўляецца адной з "візітак" горада. Музейная экспазіцыя палаца знаёміць гасцей з гісторыяй шчучынскай зямлі, яе выдатнымі ўраджэнцамі, архітэктурнымі помнікамі XVI - пачатку XX стагоддзяў.

Навагрудскі замак не толькі асноўная каштоўнасць Навагрудка, але і адзін з галоўных гістарычных помнікаў Беларусі. Унікальнае збудаванне абароннага дойлідства размешчана на адной з самых высокіх кропак краіны – Замкавай гары. Замак існаваў з XIII па XVII стагоддзі. Сёння захаваліся падмуркі ўмацаванняў з пабудовамі і руіны веж. З 2012 года на тэрыторыі замка рэалізуецца архітэктурны праект па рэканструкцыі з кансервацыяй, якім прадугледжана рэалізацыя шасці пускавых комплексаў.

Ваўкавыскі ваенна-гістарычны музей імя Баграціёна размешчаны ў двух будынках, злучаных галерэяй. Стары будынак быў пабудаваны ў 1805 годзе. У ім напярэдадні Айчыннай вайны 1812 года знаходзіўся штаб Другой Заходняй арміі пад камандаваннем генерала Пятра Іванавіча Баграціёна. Новы будынак быў адкрыты ў 2001 годзе. Пачатак музею быў пакладзены ў 1935 годзе. Яго заснавальнік і першы дырэктар Георгій Іосіфавіч Пех быў краязнаўцам. Ён сабраў калекцыю прадметаў, якія ляглі ў аснову краязнаўчага музея. У пачатку Вялікай Айчыннай вайны музей быў разрабаваны і зачынены. Пасля вызвалення краіны ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў быў адноўлены, а 27 лютага 1953 года пераўтвораны ў ваенна-гістарычны музей.

З'яўленне гэтых аб'ектаў прамысловай архітэктуры звязана з пачаткам дзейнасці гродзенскага водаправода, які пачаў будавацца ў 1877 годзе. Заходняя (ружовая) вежа была ўзведзена ў 1890-м, а ўсходняя (жоўтая) – не раней 1915 года. Адкуль узяліся імёны "Кася" і "Бася", сёння ўжо дакладна ніхто не ведае. У канцы XX стагоддзя ў гэтых арыгінальных збудаваннях, 22-метровых вежах з багата дэкарыраванымі фасадамі размясціліся творчыя майстэрні Гродзенскага аддзялення Саюза мастакоў Беларусі.

Будаўніцтва Свята-Пакроўскага сабора пачалося ў 1904 годзе. Ён ствараўся як гарнізонная царква, але потым па ініцыятыве грамадскасці быў пераўтвораны ў цэлы мемарыяльны комплекс, які ўключаў храм-помнік у гонар загінуўшых воінаў і музей. У 1921 годзе Свята-Пакроўскі сабор атрымаў статус кафедральнага ў сувязі з закрыццём Сафійскага сабора (Фары Вітаўта), які да нашых дзён, на жаль, не захаваўся.

Упершыню ўпамінаецца ў 1793 годзе. Кірха ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь. Лютэранская царква ў Гродне – адзіная кірха, якая дзейнічае ў Беларусі. Доўгія гады будынак кірхі не выкарыстоўваўся па прызначэнні. Аж да 1994 года тут знаходзіўся дзяржаўны архіў, таму з храма была вывезена значная частка элементаў інтэр'ера. У канцы 2013 года пачалася рэстаўрацыя будынка, якая скончылася ў 2015 годзе. Адноўлена першапачатковае аблічча кірхі, у тым ліку рэканструяваны 12-метровы шпіль і 10 крыжоў у экстэр'еры храма.

У аграгарадку Свіслач захавалася Крыжаўзвіжанская царква, пабудаваная ў XIX стагоддзі. Цяпер гэтая царква цалкам адрэстаўравана і з'яўляецца гістарычным помнікам. Праваслаўны храм у аграгарадку з'яўляецца відавочным прыкладам таго, як у Беларусі клапоцяцца пра захаванне гістарычна-архітэктурных каштоўнасцей. Царква абсалютна адноўлена і цяпер сюды з радасцю і задавальненнем прыходзяць прыхажане.

Будынак быў пабудаваны ў 1904 годзе. У ім была бібліятэка, праводзіліся лекцыі на самыя розныя тэмы, ставілі спектаклі, давалі канцэрты. Падчас Першай сусветнай вайны ў Народным доме размяшчаўся лазарэт. У 1923 годзе тут быў створаны Гродзенскі гарнізонны тэатр, а ў 1968 годзе адкрыты гарадскі Дом культуры. На працягу ўсяго перыяду свайго існавання будынак па вуліцы Дзяржынскага, 1 не зведаў значных перабудоў і захаваў свой стыль. Падчас рэканструкцыі ўдалося захаваць унікальную акустыку і стварыць інтэр'еры, максімальна набліжаныя да гістарычнага аблічча.

Гродзенскі абласны драмтэатр быў створаны ў 1947 годзе на базе Бабруйскага абласнога драматычнага тэатра, які часова размяшчаўся ў Гродне. Спачатку спектаклі праходзілі ў будынку тэатра гродзенскага старасты А. Тызенгаўза, пабудаваным у 1780‑я гады. У 1984 годзе для тэатра пабудаваны новы будынак з цэглы і жалезабетону. Сёння ён з'яўляецца адным з сімвалаў Гродна.

Сёння Гродзенская абласная дзіцячая клінічная бальніца размяшчаецца ў чатырох лячэбных карпусах: першы лячэбны корпус 1961 года пабудовы, рэканструяваны ў сакавіку 2006 – снежні 2007 года; другі лячэбны корпус 1981 пабудовы, рэканструяваны ў 2004-2005 гадах; трэці лячэбны корпус 1981 пабудовы і чацвёрты хірургічны корпус, уведзены ў эксплуатацыю ў красавіку 2014 года. Бальніца мае сучаснае абсталяванне. У стацыянары кругласутачна аказваецца планавая і экстранная педыятрычная, хірургічная, траўматалагічная, рэанімацыйная і іншая медыцынская дапамога дзецям.

Музей створаны ў 1952 годзе, а ў 1953 годзе атрымаў імя беларускага паэта Францішка Багушэвіча. У 2009 годзе адбылося ўрачыстае адкрыццё музея пасля рэканструкцыі. Фонды яго налічваюць больш за 20 000 музейных прадметаў. У музеі захоўваюцца асабістыя рэчы Францішка Багушэвіча, прадметы археалогіі і нумізматыкі, побыту, вырабы народных майстроў, дакументы і фатаграфіі канца ХІХ-ХХ стст.

Стадыён быў пабудаваны ў 1962 годзе і да рэканструкцыі стадыёна «Дынама» ў Мінску з'яўляўся самым вялікім у БССР. Рэканструкцыя стадыёна праходзіла з 2003 па 2008 год. Пасля завяршэння аб'ект атрымаў статус шматфункцыянальнага спартыўнага комплексу з трыбунамі для гледачоў звыш на 8400 месцаў, з полем для гульні ў хакей на траве, капітальна адноўленымі спартыўнымі заламі, футбольным полем.

Гродзенскі дзяржаўны музей гісторыі рэлігіі – адзіны музей у краіне, які вывучае і адлюстроўвае гісторыю рэлігіі і культуры Беларусі. Свой пачатак ён бярэ ў Полацку. У адпаведнасці з рашэннем Бюро ЦК КПБ у 1973 годзе было прынята рашэнне аб арганізацыі і стварэнні Рэспубліканскага музея атэізму ў Полацку. Праз некалькі гадоў яго перайменавалі ў Рэспубліканскі музей атэізму і гісторыі рэлігіі і перанеслі ў Гродна. Для размяшчэння экспазіцый і фондавых калекцый выдзелілі будынкі жаночага манастыра. У жніўні 2005 года музей атрымаў двухпавярховы палац на вуліцы Замкавай, які з'яўляецца помнікам архітэктуры XVIII стагоддзя. У будынку пачалася рэстаўрацыя, якая завяршылася ў 2009 годзе.